Η ψυχολογία της προσωπικότητας

Ως ανθρώπινο ον, ο καθένας από εμάς παρουσιάζει ορισμένα συγκεκριμένα πρότυπα σκέψης, συναισθήματος και δράσης. Αντιπροσωπεύουν αυτό που είμαστε και αποτελούν τη βάση της αλληλεπίδρασής μας με άλλα άτομα. Στην καθημερινή ζωή συναντάμε συχνά ανθρώπους που αποκαλούνται “επιθετικοί”, “χαρούμενοι”, “ευτυχισμένοι” κ.ο.κ. Αυτές είναι εντυπώσεις για τους ανθρώπους τις οποίες κουβαλάμε μαζί μας και χρησιμοποιούμε κατά την αλληλεπίδρασή μας μαζί τους. Με αυτή την έννοια χρησιμοποιούμε συχνά τη λέξη “προσωπικότητα”. Η μελέτη της προσωπικότητας έχει επίσης προσελκύσει την προσοχή των ψυχολόγων και έχουν αναπτύξει διάφορες θεωρίες για την προσωπικότητα. Επίσης, έχουν αναπτύξει ορισμένα εργαλεία για την αξιολόγηση της προσωπικότητας των ανθρώπων. Οι πληροφορίες που σχετίζονται με την προσωπικότητα χρησιμοποιούνται στην επιλογή ανθρώπων για διάφορες θέσεις εργασίας, στην παροχή καθοδήγησης σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη ψυχολογικής βοήθειας και στη χαρτογράφηση των δυνατοτήτων τους. Έτσι, η μελέτη της προσωπικότητας συμβάλλει σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αυτό το κεφάλαιο θα σας βοηθήσει να μάθετε για τις διάφορες πτυχές της προσωπικότητας. Η συμβολή των νεοφροϋδικών εν συντομία: Jung, Adler, Horney, Erich Fromm. Ο καθένας από εμάς μοιράζεται πολλά πράγματα με τους άλλους. Ωστόσο, εκτός από τα κοινά σημεία διαπιστώνουμε ότι οι άνθρωποι διαφέρουν και στον τρόπο που εμφανίζονται και συμπεριφέρονται. Η μελέτη της προσωπικότητας ασχολείται με το ζήτημα της ανθρώπινης ατομικότητας. Έχει προσελκύσει την προσοχή τόσο του απλού ανθρώπου όσο και των ακαδημαϊκών ψυχολόγων.

Έννοια της προσωπικότητας

Ο όρος προσωπικότητα χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένων των εμφανών χαρακτηριστικών ενός ατόμου. Ωστόσο, οι ψυχολόγοι τον χρησιμοποιούν για να αναφερθούν στο χαρακτηριστικό πρότυπο σκέψης, συναισθήματος και δράσης. Με τον όρο χαρακτηριστικό μοτίβο εννοούμε τους συνεπείς και διακριτούς τρόπους οργάνωσης των ιδεών, των συναισθημάτων και των πράξεών μας. Όταν μιλάμε για προσωπικότητα αναφερόμαστε συνήθως στην ολότητα ή στο σύνολο του ατόμου. Έτσι, το διαρκές μοτίβο που εκφράζεται από το άτομο σε διάφορες καταστάσεις είναι το σήμα κατατεθέν της προσωπικότητας. Είναι ενδιαφέρον ότι οι θεωρίες της προσωπικότητας υπερβαίνουν την κυριολεκτική έννοια της “προσωπικότητας” που σημαίνει μεγάλες μάσκες που χρησιμοποιούσαν οι ηθοποιοί στο αρχαίο ελληνικό δράμα. Σε αντίθεση με αυτό οι θεωρητικοί της προσωπικότητας θεωρούν την “προσωπικότητα” ως την ουσία του ατόμου. Είναι η “αληθινή” εσωτερική φύση του ατόμου. Η μοναδική εντύπωση που προκαλεί ένα άτομο στους άλλους είναι εξίσου σημαντική για την κατανόηση της προσωπικότητας. Ωστόσο, η έννοια της προσωπικότητας έχει οριστεί από τους ψυχολόγους με πολλούς τρόπους και είναι η θεωρητική προοπτική ή θέση που κατευθύνει την προσοχή μας σε συγκεκριμένες πτυχές της προσωπικότητας.

Η προσωπικότητα δεν είναι στατική αλλά δυναμική, το οργανωτικό πρότυπο καθορίζει το είδος και το βαθμό προσαρμογής του ατόμου στο περιβάλλον του, και αυτό το πρότυπο προσαρμογής είναι μοναδικό για το άτομο.

Η προσωπικότητα είναι η περισσότερο ή λιγότερο σταθερή και διαρκής οργάνωση του χαρακτήρα, της ιδιοσυγκρασίας, της διάνοιας και της σωματικής διάπλασης ενός ατόμου που καθορίζουν τη μοναδική προσαρμογή του στο περιβάλλον του…

Η προσωπικότητα αναφέρεται συνήθως στα διακριτά πρότυπα συμπεριφοράς (συμπεριλαμβανομένων των σκέψεων και των συναισθημάτων) που χαρακτηρίζουν την προσαρμογή κάθε ατόμου στις καταστάσεις της ζωής του ή της ζωής της.

Η προσωπικότητα ορίζεται συνήθως ως τα μοναδικά και σχετικά σταθερά πρότυπα συμπεριφοράς, σκέψεων και συναισθημάτων του ατόμου. (Baron, 1993).

Η κατανόηση της προσωπικότητας έχει αποδειχθεί ένα δύσκολο και απαιτητικό έργο. Είναι τόσο πολύπλοκη που καμία ενιαία θεωρία δεν είναι σε θέση να καλύψει το σύνολο της προσωπικότητας. Οι διάφορες θεωρίες προσεγγίζουν τη δομή και τη λειτουργία της προσωπικότητας από διαφορετικές θέσεις. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για την προσωπικότητα η καθεμία παρέχει διαφορετικές απαντήσεις σχετικά με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα ζητήματα σχετικά με τη λειτουργία της προσωπικότητας. Συγκεκριμένα, παρέχουν διαφορετικές εξηγήσεις σχετικά με τον ρόλο των συνειδητών/ασυνείδητων παραγόντων, τον ντετερμινισμό/ελευθερία στη λειτουργία, τον ρόλο των πρώιμων εμπειριών, τον ρόλο των γενετικών παραγόντων, τη μοναδικότητα/οικουμενικότητα κ.λπ. Στο παρόν μάθημα θα μάθετε για τέσσερις μεγάλες θεωρητικές προοπτικές της προσωπικότητας. Περιλαμβάνουν την ψυχαναλυτική, τη γνωστική, την ανθρωπιστική και την κοινωνική-γνωστική προοπτική.

Η ψυχαναλυτική προσέγγιση

Η θεωρία αυτή, που ιδρύθηκε από τον Σίγκμουντ Φρόιντ, δίνει έμφαση στην επίδραση του ασυνείδητου, στη σημασία των σεξουαλικών και επιθετικών ενστίκτων και στις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας σε ένα άτομο. Η θεωρία αυτή άσκησε μεγάλη επιρροή όχι μόνο στην ψυχολογία, αλλά και στους λογοτεχνικούς κύκλους, την τέχνη, την ψυχιατρική και τον κινηματογράφο. Πολλές από τις ιδέες του Φρόιντ έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής χρήσης. Ο Φρόιντ ξεκίνησε την καριέρα του ως νευρολόγος. Η θεωρία του αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των παρατηρήσεων των ασθενών του, καθώς και της αυτοανάλυσης. Χρησιμοποίησε τον ελεύθερο συνειρμό για να βοηθήσει τους ασθενείς του να ανακτήσουν ξεχασμένες αναμνήσεις. Ο Φρόιντ ανακάλυψε ότι ο νους είναι σαν παγόβουνο και ότι έχουμε περιορισμένη συνειδητή επίγνωση. ο Φρόιντ πρότεινε ότι οι ψυχολογικές δυνάμεις λειτουργούν σε τρία επίπεδα επίγνωσης:

• Επίπεδο συνείδησης: Οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι αισθήσεις που αντιλαμβάνεται κανείς την παρούσα στιγμή.
• Προ-συνειδητό επίπεδο (υποσυνείδητο): Περιέχει πληροφορίες για τις οποίες δεν έχει κανείς επί του παρόντος επίγνωση,ωστόσο, μπορούν εύκολα να εισέλθουν στο συνειδητό μυαλό.
• Ασυνείδητο επίπεδο: Αποτελείται από σκέψεις, συναισθήματα, επιθυμίες, ορμές κ.λπ. των οποίων δεν έχουμε επίγνωση. Ωστόσο, επηρεάζει το συνειδητό επίπεδο της δραστηριότητάς μας. Ο Φρόυντ πίστευε ότι το ασυνείδητο υλικό συχνά προσπαθεί να περάσει στο συνειδητόεπίπεδο με συγκαλυμμένο τρόπο. Μπορεί να είναι με διαστρεβλωμένο τρόπο και ή να παίρνει συμβολική μορφή. Η ερμηνεία των ονείρων και ο ελεύθερος συνειρμός χρησιμοποιήθηκαν για την ανάλυση των τριών επιπέδων συνειδητότητας.

Δομή προσωπικότητας

Ο Φρόιντ πίστευε ότι η ανθρώπινη προσωπικότητα αναδύεται λόγω της σύγκρουσης μεταξύ των επιθετικών και απολαυστικών βιολογικών παρορμήσεων και των εσωτερικευμένων κοινωνικών περιορισμών που τις εμποδίζουν. Έτσι, η προσωπικότητα προκύπτει κατά τη διάρκεια της προσπάθειάς μας να επιλύσουμε τις συγκρούσεις. Για το σκοπό αυτό πρότεινε τρεις δομές οι οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους: Id, Ego και Super Ego. Ας μάθουμε για αυτές τις δομές:

Id: Είναι το ασυνείδητο, παράλογο μέρος της προσωπικότητας . Είναι το πρωτόγονο μέρος που έχει ανοσία στην ηθική και τις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου. Λειτουργεί με βάση την αρχή της ευχαρίστησης.Επιδιώκει την άμεση ικανοποίηση.

Εγώ: Εμπλέκεται με τις λειτουργίες του πραγματικού κόσμου. Λειτουργεί με βάση την αρχή της πραγματικότητας. Είναι το συνειδητό, και ορθολογικό μέρος της προσωπικότητας που ρυθμίζει τις σκέψεις και τις συμπεριφορές. Διδάσκει στο άτομο να εξισορροπεί τις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου και τις ανάγκες του ατόμου.

Υπερεγώ: Είναι η εσωτερική αναπαράσταση των γονικών και κοινωνικών αξιών. Λειτουργεί ως η φωνή της συνείδησης, που αναγκάζει το Εγώ να λάβει υπόψη του όχι μόνο το πραγματικό αλλά και το ιδανικό. Κρίνει τις συμπεριφορές του ατόμου ως σωστές ή λανθασμένες, καλές ή κακές. η αποτυχία να ανταποκριθεί στα ηθικά ιδεώδη επιφέρει ντροπή, ενοχή, κατωτερότητα και άγχος στο άτομο.

Ανάπτυξη προσωπικότητας

Με βάση το ιστορικό περιπτώσεων ασθενών, ο Φρόιντ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη της προσωπικότητας πραγματοποιείται μέσω μιας ακολουθίας ψυχοσεξουαλικών σταδίων. Σε αυτά τα στάδια η τάση αναζήτησης ηδονής του Εγώ επικεντρώνεται σε διαφορετικές περιοχές του σώματος.

Ψυχογενετικό μοντέλο ανάπτυξης

Ο Freud (1900/1953) πρότεινε ότι η ανάπτυξη του παιδιού περνά μέσα από μια σειρά σταδίων που σχετίζονται με τη σωματική ανάπτυξη και ότι η προσωπικότητα του ενήλικα επηρεάζεται από τον τρόπο με τον οποίο επιλύονται οι κρίσεις σε κάθε στάδιο. Κάθε στάδιο πήρε το όνομά του από μια ερωτογενή ζώνη ή περιοχή του σώματος που μπορεί να βιώσει ευχαρίστηση από το περιβάλλον. Η υπερβολική ικανοποίηση ή η απογοήτευση σε οποιοδήποτε στάδιο μπορεί να οδηγήσει σε σταθεροποίηση της λίμπιντο και σε επακόλουθη διαταραχή της φυσιολογικής ανάπτυξης της προσωπικότητας.

1. Στοματικό στάδιο (γέννηση έως 18 μήνες)

Στην αρχή αυτού του σταδίου τα παιδιά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη μητέρα τους και αντλούν ευχαρίστηση από το πιπίλισμα και την κατάποση. Ο Φρόιντ πρότεινε ότι τα παιδιά που παγιδεύονται σε αυτό το πρώιμο στοματικό στάδιο αντλούν ευχαρίστηση στην ενήλικη ζωή από δραστηριότητες όπως η υπερκατανάλωση τροφής, το κάπνισμα, το ποτό και το φιλί. Αναφερόταν σε αυτά τα άτομα ως στοματο-συντροφικά ή στοματο-γευστικά. Αργότερα στο στοματικό στάδιο, τα παιδιά αρχίζουν να κόβουν δόντια και να βιώνουν ευχαρίστηση από το δάγκωμα και το μάσημα. Η εμμονή σε αυτό το μεταγενέστερο τμήμα του σταδίου έχει ως αποτέλεσμα το μάσημα αντικειμένων και το δάγκωμα των νυχιών στην ενήλικη ζωή, καθώς και το σαρκαστικό και επικριτικό πνεύμα. Ο Φρόιντ ονόμασε όσους είναι εμμονικοί σε αυτό το επίπεδο στοματοεπιθετικούς ή στοματοσαδιστές.

2. Πρωκτικό στάδιο (18 μηνών έως τριών ετών)

Σε αυτό το στάδιο η ευχαρίστηση προέρχεται από την αποβολή και την κατακράτηση των κοπράνων. Αυτό είναι επίσης ένα στάδιο στο οποίο τα παιδιά αρχίζουν να εξερευνούν το περιβάλλον τους αλλά βιώνουν τον έλεγχο και την πειθαρχία από τους γονείς τους. Σύμφωνα με τον Freud, η εμμονή σε αυτό το στάδιο μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να είναι ακατάστατοι και γενναιόδωροι – πρωκτικοί αποβλητικοί χαρακτήρες, ή να είναι κακοί και τακτικοί – πρωκτικοί συγκρατητικοί χαρακτήρες.

3. Φαλλικό στάδιο (τρία έως πέντε έτη)

Στο φαλλικό στάδιο τα παιδιά ανακαλύπτουν την ευχαρίστηση από το άγγιγμα των γεννητικών τους οργάνων. Επίσης, συνειδητοποιούν ότι βρίσκονται σε ανταγωνισμό με τα αδέλφια και τον πατέρα τους για την προσοχή της μητέρας τους. Ο Φρόιντ πίστευε ότι τα αγόρια συνδέονται όλο και περισσότερο με τη μητέρα τους σε αυτό το στάδιο και δυσανασχετούν με την παρουσία του πατέρα τους. Αυτά τα συναισθήματα παράγουν άγχος ή φόβο τιμωρίας από τον πατέρα – ή άγχος ευνουχισμού. Προκειμένου να προστατευτούν από αυτό το άγχος, τα αγόρια ταυτίζονται με τους πατέρες τους. Ο Φρόυντ ονόμασε την επιθυμία των αγοριών για τη μητέρα τους σύμπλεγμα του Οιδίποδα, λόγω της ομοιότητας με το αρχαίο ελληνικό έργο στο οποίο ο Οιδίποδας σκοτώνει άθελά του τον πατέρα του και παντρεύεται τη μητέρα του.

Ο Φρόιντ υποστήριξε ότι στα κορίτσια υπάρχει μια μάλλον διαφορετική διαδικασία. Πίστευε ότι τα κορίτσια απορρίπτουν τη μητέρα τους στο φαλλικό στάδιο και νιώθουν αυξανόμενη έλξη για τον πατέρα τους. Η διαδικασία αυτή πήρε επίσης το όνομά της από ένα αρχαίο ελληνικό έργο – την Ηλέκτρα. Στην ελληνική μυθολογία, η Ηλέκτρα ήταν διάσημη για την αφοσίωσή της στον πατέρα της και επιδίωκε εκδίκηση κατά της μητέρας της για τον θάνατο του πατέρα της. Η εμμονή στη φαλλική φάση και η αποτυχία επίλυσης του συμπλέγματος της Ηλέκτρας ή του Οιδίποδα θεωρούνταν ως η αιτία των σεξουαλικών και/ή σχεσιακών δυσκολιών στη μετέπειτα ζωή.

4. Λανθάνουσα φάση (έξι έως δώδεκα ετών)

Σύμφωνα με τον Φρόυντ, η προσωπικότητα διαμορφώνεται μέχρι το τέλος του φαλλικού σταδίου, και οι σεξουαλικές παρορμήσεις επανακατευθύνονται κατά τη λανθάνουσα περίοδο σε δραστηριότητες όπως ο αθλητισμός, η μάθηση και οι κοινωνικές δραστηριότητες.

5. Γεννητικό στάδιο (13 ετών έως ενήλικας)

Καθώς οι νέοι πλησιάζουν στην ηλικία της αναπαραγωγικής ικανότητας, αρχίζουν να εστιάζουν τη λίμπιντο ή τη σεξουαλική τους ενέργεια προς το αντίθετο φύλο. Εάν τα προηγούμενα ψυχοσεξουαλικά στάδια έχουν διαπραγματευτεί με επιτυχία, το άτομο θα πρέπει τώρα να αρχίσει να διαμορφώνει θετικές σχέσεις με τους άλλους.